تعریف :

آهنربا یا مگنت دامی وسیله ای است که دارای خاصیت مغناطیسی بوده و در بخش نگاری پیش معده نشخوار کنندگان قرار داده شده و هر گونه فلزی را به خود جذب می کند .

موارد کاربرد :

برای یپیشگیری از نفوذ اجسام خارجی نافذه به دیوار نگاری و متعاقب آن وقوع تورم چرکی صفاق یا تورم چرکی پرده های اطراف قلب و در نهایت مرگ دامی ضروروی است. لازم به ذکر است برای هر گاو در هر سنی از مگنت استفاده گردد .

نفوذ جسم خارجی و تورم ضربه ای نگاری و صفاق :

بیماری جسم خارجی یا تورم ضربه ای نگاری یا صفاق یا  Trumatic Reticlupeitonitis) TRP ) بیماری متداول در گاو و گاومیش است است که در اثر نفوذ اجسام خارجی نافذه و فلزی در دیواره نگاری رخ می دهد. عدم تغذیه انتخابی ، گاو را مستعد بلعیدن اتفاقی اجسام فلزی می کند. بیماری در گاوهایی که در محوطه بسته زندگی می کنند بیشتر رخ می دهد چون احتمال وجود اجسام فلزی مثل میخ ، سوزن، و .... بدلیل ساختمان سازی زیاد است .

بدلیل ساختمان نگاری ( شبیه لانه زنبور) جسم خارجی در آن گیر افتاده و در دیواره فرو میرود که در بیشتر موارد به طرف صفاق رفته و در اثر رشد باکتری ها در این ناحیه باعث تورم موضعی و سپس تورم منتشر و صفاق چرکی میشود. با توجه به اینکه فاصله قلب حیوان نگاری 2 سانتی متر است ممکن است جسم خارجی به طرف قلب رفته و منجر به تورم چرکی پرده های اطراف قلب (پریکاردیت)گردد که هر دو حالت در نهایت منجر به مرگ میشود.

گاهی جسم خارجی به دنبال تورم صفاق(پریتونیت)باعث تورم کبد و طحال نیز میگردد. احتمال اینکه دیافراگم (حجاب حاجزی)پاره شود،وجود دارد که به دنبال آن فتق دیافراگماتیک و وارد شدن دستگاه گوارش در محوطه صدری حیوان و مرگ دام رخ می دهد.

اهمیت اقتصادی بیماری :

بیماری از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است زیرا شدیدا موجب کاهش تولید و مرگ و میر بالا می گردد. تعدادی از موارد ابتلا ناشناخته باقی مانده و منجر به کاهش تولید میشود. در کشورهای صنعتیدر نگاری 90 درصد از گاوهای سالم ،اجسام خارجی قلزی یافت میشود و آثار جراحات ضربه ای مکن است در 70 درصد گاوهای شیری وجود داشته باشد در بین اینها حدود 25 درصد به شکل بالینی عوارض شدید بیمار ی را نشان داده و و پیش آگهی بیماری ضعیف است. در حالیکه 75 درصد بقیه علائم بالینی بیمار ی را نشان نداده و به صورت تحت درمانگاهی باعث کاهش تولید میگردد. بنابراین با توجه به اهمیت اقتصادی آن لازم است که به هر راس آهنربا خورانده شود تا این اجسام خارجی فلزی را به خود جذب کنند.

علائم درمانگاهی بیماری جسم خارجی :

علائم این بیماری عبارتند از : تب،بی اشتهایی،قطع نشخوار،کاهش حرکات شکمبه، افت ناگهانی تولید شیر،درد در محوطه بطنی که به صورت قوز نگه داشتن پشت است ،سیخ شدن موهای پشت حیوان و دندان قروچه مشخص میشود. مدفوع دام های مبتلا معمولا سفت است و اگر قلب حیوان درگیر شده باشد احتمال اسهال وجود دارد. اگر دست را روی ناحیه جدوگاه قرار دهیم حیوان به خاطردرد مقابل فشار دست،مقاومت میکند و پایین نمیرود و اگر هم پایین رفت به ناله و دندان قروچه میکند.با مشت زدن به آرنج دست چپ که ناحیه انگاری است حیوان ناله و دندان قروچه نشان میدهد.

گاوهای مبتلا تمایلی به حرکت مخصوصا در سراشیبی را ندارد.برای کاهش درد حیوان مبتلا دو دست خود را از هم با فاصله نگه میدارد و در بلند شدن از زمین با مشکل مواجه است.گاهی برگشت مواد غذایی و محتویات شکمبه در این بیماری مشاهده میشود.

اگر قلب حیوان درگیر شده باشد در گوش کردن با گوشی در ناحیه قلب (زیر آرنج دست چپ،فضاهای بین دنده های 3-5 صدای قلب مبهم و گنگ شنیده میشود. اگر چرک پرده های اطراف قلب سفت شده باشد صدای مالشی در قلب شنیده میشود.اتساع دو طرفی ورید در گردن (طناب وداجی)،آدم ناحیه غبغب و زیر فک به دلیل پرخونی ریه و سرفه از مشخصه های اصلی این بیماری است.

اگر در نفوذ جسم خارجی تورم صفاق موضعی باشد طوری که مکانیسم های جبرانی و حمایت کننده بدن گاو در مقابله با عفونت موفق شده و مرگ حیوان اتفاق نیفتد در این حالت مشکل دیگری حیوان را درگیر میکند به این صورت که عملکرد عصب واگ که مهمترین عصب دستگاه گوارش است،مختل می گردد. در نتیجه حیوان دچار نفخ راجعه و تقریبا غیر قابل درمان می گردد و باید گاو روانه کشتارگاه گردد. دراین حالت یک نوع بی اشتهایی نسبی دام را درگیر میکند که منجر به کاهش تولید شیر حیوان میگردد.این بیماری از نظر اقتصادی با ارزش است چون ممکن است که تشخیص داده نشده و باعث افت تولید گله گردد و دامدار را با یک ضرر اقتصادی جدی روبرو سازد.

تشخیص بیماری جسم خارجی :

تشخیص این بیماری بر اساس علایم درمانگاهی گفته شده میباشد . برای کمک به تشخیص می توان از آزمایشگاه و رادیو گرافی و سونوگرافی کمک گرفت . اگر تورم صفاق تازه شروع شده باشد، افزایش تعداد گلبولهای سفید مخصوصا نوتروفیل ها و افزایش پروتئین فیبرینوژن مشاهده میشود.

درمان و پیشگویی:

پیشگویی برای درمان این بیماری مخصوصا در موارد تورم پرده های اطراف قلب بسیار ضعیف بوده و منجر به مرگ حیوان میشود . گاهی نیاز است که برای تشخیص قطعی این بیماری یک لاپاراتومی اکتشافی ( باز کردن تهیگاه سمت چپ به روش جراحی ) انجام گیرد تا جسم خارجی را لمس نموده که همزمان میتوان این جسم خارجی را خارج نمود. در کل عنوان میشود که اگر این بیماری به دو صورت گفته شده فوق هم تشخیص داده شود هر چه سریعتر حیوان باید روانه کشتارگاه گردد . زیرا حتی اگر با جراحی درمان شود میزان تولید به مقدار اولیه نخواهد رسید .

پیشگیری :

بنابراین بهترین کار اینست که پیشگیری بعمل آید. در سطح توجه به اینکه درمان در این بیماری بی نتیجه است یا اینکه عمل جراحی دام هزینه زیادی خواهد داشت  و حتی اگر دام یک دامپروری ناگریز جسم فلزی نافذ در اختیار دام قرار خواهد گرفت . بنابراین حتما باید برای پیشگیری به حیوان آهنربا خورانده شود.

زمان مصرف و طریقه خوراندن آهنربا :

بهترین زمان مصرف مگنت در 12-10 ماهگی است. اگر به یک گاوی تابحال مگنت داده نشده ، در هر سنی میتوان آهنربا به دام خورانید . برای خوراندن مگنت بعد از لیز کردن مگنت به وسیله ژل لیز کننده به راحتی با یک مگنت خوران ، آهنربا به دام خورانیده میشود که در ناحیه نگاری پیش معده قرار می گیرد. مگنت بخاطر داشتن خاصیت مغناطیسی هر گونه جسم فلزی و نافذه را به خود جذب می کند و حیوان را تا آخر عمر از شر اینگونه اجسام در امان نگه می دارد و زندگی دام را از این نظر بیمه می کند. در 98-90 درصد موارد مگنت از بروز بیماری جسم خارجی پیشگیری می نماید .

چگونه از فعالیت مگنت می توان مطمئن گردید؟

هر 6 ماه یکبار با قرار دادن یک قطب نما در پشت آرنج دست چپ میتوان از وجود مگنت در محل اصلی خود مطمئن گردید . در صورت عدم عملکرد قطب نما میتوان دوباره از آهنربا استفاده نمود. بهتر است هر 3-2 سال یکبار یک آهنربا به حیوان داده می شود.

دکتر فاطمه یدالله پورسرستی